W krajach rozwiniętych opieka długoterminowa rozumiana jest jako całokształt działań medycznych i społecznych, z różnym rozłożeniem odpowiedzialności obu sektorów.
W Polsce natomiast, pod pojęciem opieki długoterminowej, zwykło się rozumieć korzystanie
z systemu opieki zdrowotnej. Opieka długoterminowa definiowana jest przez OECD jako zakres świadczeń udzielanych osobom z ograniczoną fizyczną, psychiczną lub poznawczą zdolnością funkcjonowania.
W konsekwencji tych ograniczeń osoby te przez dłuższy czas stają się zależne od pomocy w podstawowych aktywnościach życia codziennego, takich jak kąpiel, ubieranie się, spożywanie pokarmów, wstawanie z łóżka lub krzesła czy poruszanie się. Na opiekę składa się podstawowa pomoc medyczna, leczenie bólu, farmakoterapia, monitorowanie stanu zdrowia, prewencja, rehabilitacja oraz opieka paliatywna.
Z kolei WHO definiuje opiekę długoterminową jako integralną część ochrony zdrowia, związaną z działaniami na rzecz osób potrzebujących realizowanymi przez opiekunów nieformalnych (rodzinę, przyjaciół, sąsiadów), opiekunów formalnych (w tym profesjonalistów medycznych i pracowników socjalnych) a także przez tradycyjnych opiekunów i wolontariuszy.
W Polsce obserwuje się postępujący proces starzenia się społeczeństwa i wzrost liczby osób przewlekle chorych, szczególnie wśród osób starszych. Stawia to przed opieką zdrowotną nowe wyzwania związane z zapewnieniem świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej coraz większej liczbie osób. Z uwagi na starzenie się społeczeństwa, systematycznie rosnącą populację osób niesamodzielnych oraz z uwagi na fakt, iż opieka zapewniona obecnie jest postrzegana jako niewystarczająca i nieodpowiednia do zaspokojenia aktualnych i przyszłych potrzeb, a tym samym zapewnienia odpowiednich warunków życia dla pacjentów z niej korzystających uznano, iż zwiększenie zapotrzebowania na opiekę długoterminową stanowi olbrzymie wyzwanie.
Przy planowaniu i realizacji działań na rzecz poprawy sytuacji osób starszych i niesamodzielnych nieodzownym elementem, jest rozwijanie środowiskowych usług opiekuńczych, wspierających podopiecznego i jego opiekuna rodzinnego oraz rozbudowa sektora instytucjonalnej opieki długoterminowej.
Celem tych działań jest zabezpieczenie potrzeb obywateli, którzy stali się niesamodzielni w związku z chorobą, urazem lub wiekiem, stąd potrzeba stworzenia pragmatycznego, realnego i adekwatnego do potrzeb programu porządkującego w możliwie najlepszy sposób istniejące zasoby – tak, by stworzyć narzędzia do zrównoważonego rozwoju poszczególnych elementów tego systemu. Konieczne jest określenie koncepcji dla tej części systemu opieki zdrowotnej, w tym wytyczenie zakresu gwarantowanej opieki długoterminowej, zasad dostępności do świadczeń i sposobu koordynacji funkcjonowania pacjenta przewlekle chorego w systemie. Wszystko to jest zależne od stanu finansów płatnika, wykształcenia kadr oraz adekwatnej infrastruktury.
Podział kompetencji Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, w 1991 roku, pomiędzy dwa resorty – zdrowia oraz pracy i polityki społecznej, spowodował dezintegrację świadczeń medycznych i społecznych. W efekcie, zaczęły funkcjonować dwa odrębne filary opieki długoterminowej – medyczny i społeczny, często nieadekwatne do potrzeb. A zatem obecnie funkcjonujący model opieki nad osobami niesamodzielnymi, zawierający elementy opieki społecznej i zdrowotnej jest niedoskonały, istnieje więc konieczność opracowania modelu opieki długoterminowej możliwego do zrealizowania w polskich uwarunkowaniach. Oznacza to konieczność zmiany podejścia do funkcjonowania systemów opieki zdrowotnej i społecznej w zakresie stacjonarnej całodobowej opieki pielęgnacyjno-opiekuńczej a także opieki domowej świadczonej przez personel medyczny i przez opiekunów nieformalnych (rodzinnych). Aby umożliwić właściwe świadczenie usług zdrowotnych w zakresie opieki długoterminowej, jak również właściwe zabezpieczenie socjalne konieczna jest modyfikacja sytemu opieki zdrowotnej oraz usług socjalnych.
Źródło: Stan faktyczny i perspektywy rozwoju opieki długoterminowej w Polsce, Warszawa, grudzień 2012 r., Ministerstwo Zdrowia, http://oipip.opole.pl/wp-content/uploads/2014/04/pod_strategia.pdf, dostęp: 01.06.2021